เทคนิคการดูแลสุขภาพจิตของผู้ป่วยมะเร็งให้ก้าวต่อด้วยพลังบวก
สภาวะรอบตัว สัมพันธ์กับสุขภาพ
ด้วยสภาพแวดล้อมทางสังคมและสิ่งแวดล้อมที่มีความเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว เต็มไปด้วยความซับซ้อนยุ่งเหยิง ผู้คนในปัจจุบันจึงต้องพบเจอกับปัญหาสุขภาพจิตกันมากมาย ซึ่งภาวะที่เอื้อต่อการเกิดความเครียดความกังวลและสั่งสมอย่างต่อเนื่องนี้ เป็นสิ่งที่ส่งผลกับสุขภาพทางร่างกายได้โดยตรง ทำให้ภูมิต้านทานร่างกายไม่ดี และสัมพันธ์กับการก่อให้เกิดโรคต่างๆ ได้มากมาย รวมถึงโรคมะเร็ง การดูแลสุขภาพจิตจึงเป็นเรื่องสำคัญที่ควรให้ความใส่ใจในการดูแลทั้งกับผู้ป่วยมะเร็งเอง และผู้ดูแล
“สุขภาพจิต” กับ “ความป่วยทางจิต” ไม่เหมือนกันนะ
สุขภาพของจิตใจ เป็นสิ่งที่สามารถดูแลให้เกิดการปรับเปลี่ยนได้ด้วยตัวเราเอง
สุขภาพจิต คือ สภาวะของจิตใจ (State of mind) หรือสุขภาพของจิตใจ
เป็นสิ่งที่สามารถดูแลให้เกิดการปรับเปลี่ยนได้ด้วยตัวเราเอง
เช่น เราตื่นมาทำอะไร ใช้ชีวิตอย่างไร สัมพันธ์กับผู้คนและสิ่งแวดล้อมแบบไหน
ความป่วยทางจิต หรือโรคทางจิตต่าง ๆ
เป็นความเจ็บป่วยที่เกิดในระดับที่ลึกขึ้นไปอีก ซึ่งมีความซับซ้อนของสาเหตุปัจจัย
เป็นสิ่งที่ต้องดูแลรักษาโดยแพทย์ผู้เชี่ยวชาญ
ดังนั้น สองสิ่งนี้จึงเป็นคนละเรื่องกัน “สุขภาพจิต” จึงไม่ได้เกี่ยวข้องกับเรื่องจิตเวชเสมอไป และเป็นสิ่งที่ทุกคนสามารถดูแลตัวเองเพื่อป้องกันการเกิดโรคต่างๆ ได้ เช่นเดียวกันกับการดูแลสุขภาพกาย
สุขภาพจิตที่ดี เป็นอย่างไรนะ ?
การมีสุขภาพจิตที่ดี มาจากการดูแลตัวเองอย่างรอบด้าน เป็นปัจจัยพื้นฐานในการป้องกันความเจ็บป่วยทั้งทางร่างกายและจิตใจ
การมีสุขภาพจิตที่ดี ไม่ได้หมายความว่าชีวิตเราจะไม่พบเจอกับปัญหาหรือความทุกข์
แต่เป็นสภาวะที่เราสามารถใช้ชีวิตแบบ“สุขให้เป็น ทุกข์ให้เป็น”
คือเมื่อเจอกับความสุข ก็มีสติ ไม่หลงใหลไปจนถูกครอบงำ
เมื่อเจอกับความทุกข์ ก็มีสติ สามารถมีวิธีรับมือดูแลตัวเองและสถานการณ์นั้นๆ ได้
ซึ่งจะช่วยให้เราเข้าใจความเป็นไปของชีวิตที่ไม่อาจควบคุมได้ทุกอย่าง และไม่มีอะไรแน่นอนเสมอไป ช่วยให้เราไม่จมไปกับความเครียดความกังวลมากเกินไปจนกลายเป็นปัญหาสุขภาพจิตในระยะยาว
เราจะดูแลสุขภาพจิตและรับมือกับสภาวะที่เป็นทุกข์อย่างไรดี ?
มีหลักสำคัญ 2 อย่างคือ
- สร้างภูมิคุ้มกันทางใจ
- สร้างสิ่งแวดล้อมที่ดีให้กับตัวเอง
การสร้างภูมิคุ้มกันทางใจ
ภูมิคุ้มกันทางใจ เป็นเหมือนต้นทุนทางสุขภาพจิตใจที่ดี เป็นสิ่งที่จะช่วยให้เรารับมือเมื่อเจอกับปัญหาได้อย่างดียิ่งขึ้น
เป็นเหมือนต้นทุนทางสุขภาพจิตใจที่ดี เป็นสิ่งที่จะช่วยให้เรารับมือเมื่อเจอกับปัญหาได้อย่างดียิ่งขึ้น แนวคิดหนึ่งที่ช่วยในการดูแลสุขภาพจิตและทำให้ชีวิตมีความสุขมากขึ้นได้ คือ Positive Psychology ซึ่งใช้วิธีการ “มองจุดที่เป็นบวกในชีวิต เพื่อพัฒนาและเติมสิ่งที่เป็นปัจจัยบวกเข้าไป” ซึ่งจะช่วยทำให้ความหม่นหมองที่มีลดลงได้
เปรียบเหมือนแก้วน้ำที่มีสิ่งขุ่นมัวอยู่ ถ้าเราเติมน้ำที่ดีเพิ่มเข้าไปเรื่อยๆ ก็จะช่วยเจือจางสิ่งที่ขุ่นมัวให้ลดน้อยลงได้ และพยายามไม่รับ toxic เข้ามา แต่ถ้ารับมาแล้วก็เรียนรู้ที่จะล้างออกให้เป็น ไม่ส่ง Toxic หรือพลังงานที่ไม่ดีให้คนอื่นต่อ
HERO แนวทางการเติมภูมิคุ้มกันทางใจ
มีองค์ประกอบที่สำคัญอยู่ 4 ส่วน ได้แก่
H – Hope : มีความหวัง
มะเร็งรักษาได้ ตามแต่อาการและเหตุปัจจัยของแต่ละคน มีการดูแลตัวเองแบบทางเลือกให้สุขภาพดีขึ้นอีกมาก
และชวนให้ผู้ป่วยมองเห็นสิ่งดีๆ ในชีวิต
มะเร็งรักษาได้ และมีทางเลือก
ทำให้ผู้ป่วยเห็นว่า มะเร็งเป็นโรคที่รักษาให้หายได้ วิทยาการในปัจจุบันดีขึ้นกว่าแต่ก่อนมาก มีหลายวิธีการรักษาที่ทำได้ อีกทั้งยังมีการดูแลตัวเองแบบทางเลือกอีกมากมาย ที่จะช่วยให้สุขภาพดีขึ้น
มองเห็นสิ่งดีๆ ในชีวิต
ชวนผู้ป่วยมองถึงสิ่งดีๆ ที่มีในชีวิต ให้เห็นว่า ถ้าเค้าดูแลตัวเองให้ดี ก็จะสามารถทำหรืออยู่กับสิ่งดีๆ ได้อีกหลายอย่าง
E – Efficacy : เชื่อมั่นในศักยภาพของตัวเอง
ช่วยให้ผู้ป่วยเชื่อมั่นในศักยภาพของตัวเอง รวมถึงหมั่นชื่นชมและขอบคุณผู้ป่วยด้วย
ให้ผู้ป่วยเห็นว่า ตัวเขามีความสามารถหลายอย่าง
- สร้างความเชื่อมั่นให้กับผู้ป่วยว่าเค้ามีความสามารถที่ดีหลายอย่าง รวมถึงศักยภาพที่จะดูแลตัวเองให้หายจากความเจ็บป่วยได้ โดยมีคนที่รักและเป็นห่วงเขาคอยช่วยสนับสนุน
- หากมีความสามารถหรือความสำเร็จที่ผู้ป่วยเคยทำได้ในอดีต ก็สามารถนำมาใช้ในการชื่นชมและเสริมพลังใจให้เขาได้
เชื่อมั่นในศักยภาพตัวเอง / เสริมความเชื่อมั่นได้
ความเชื่อมั่นในศักยภาพ เป็นสิ่งที่ได้มาจากการเรียนรู้สั่งสมผ่านประสบการณ์ แม้อาจไม่สามารถทำได้ทันทีในทุกคน แต่เราสามารถค่อยๆ ช่วยเสริมความเชื่อมั่นให้ผู้ป่วยได้
โดยอาจเริ่มจากการชวนทำอะไรเล็กๆ น้อยๆ ที่สร้างความสำเร็จได้ในแต่ละวัน อาจเป็นกิจกรรม งานอดิเรกที่ผู้ป่วยชอบ หรือการทำกิจวัตรประจำวันทั่วไปก็ได้เช่นกัน
ชื่นชม / ขอบคุณผู้ป่วย
การชื่นชม/ขอบคุณผู้ป่วยในแต่ละวัน ไม่ว่าจะเป็นเรื่องเล็กน้อยแค่ไหน ก็ช่วยเติมกำลังใจและความเชื่อมั่นให้ผู้ป่วยได้
R – Resiliency : มีความยืดหยุ่นทางจิตใจเมื่อเจออุปสรรค ล้มแล้วลุกได้
ยอมรับ
เมื่อเจอกับปัญหาหรืออุปสรรค ให้เริ่มจากการยอมรับกับสิ่งที่เกิดด้วยใจที่เป็นกลางก่อน เพื่อตั้งหลักในการไปต่อ
มองเห็นความหมาย เห็นคุณค่า
มะเร็งทำให้เราเกิดสติในการดำเนินชีวิต และเห็นคุณค่าความหมายของสิ่งดี ๆ ที่มีอยู่ในชีวิตได้
ต่อจากนี้เป็นโอกาสที่ดีที่จะได้ดูแลสุขภาพ
มองให้เห็น “ความหมาย” หรือสิ่งที่ทำให้เราได้เรียนรู้จากสิ่งที่เกิดขึ้นนั้นต่อตัวเรา เช่น การป่วยมะเร็งทำให้เราเห็นว่าที่ผ่านมาเราอาจดูแลตัวเองไม่ดีพอ ต่อจากนี้จึงเป็นโอกาสที่ดีที่จะได้ดูแลสุขภาพ
มะเร็งทำให้เราเกิดสติในการดำเนินชีวิต และเห็นคุณค่าความหมายของสิ่งดีๆ ที่มีอยู่ในชีวิตได้ ซึ่งเป็นสิ่งที่จะช่วยทำให้เราไม่เสียศูนย์กับชีวิต แม้ว่าสถานการณ์ปัญหาจะยังไม่เปลี่ยนแปลงไปก็ตาม
เดินต่อไปได้มั่นคงขึ้น
เมื่อเรามีสติอยู่กับความเป็นจริงได้อย่างดีขึ้น เราก็จะสามารถค่อยๆ มองหาช่องทางในการลุกขึ้น หรือเดินต่อไปได้อย่างมั่นคงมากขึ้น
O – Optimism : มองโลกในแง่ดี
มองด้วยหัวใจที่เป็นกลาง
เรียนรู้ / ยอมรับ / ชื่นชม / เปิดโอกาส
- บนโลกใบนี้และชีวิตของเรา มีมิติมากมายหลายด้าน แม้เราจะเจอกับเรื่องที่ยากลำบาก แต่สิ่งดีๆ ก็มีอยู่อีกมากมายเช่นเดียวกัน
- การมองโลกในแง่ดี ไม่ใช่การหลอกตัวเองว่าทุกอย่างเป็นเรื่องที่ดี แต่คือการมองโลกด้วยหัวใจที่เป็นกลาง ยอมรับกับความจริงที่เกิด และเลือกโฟกัสในมุมที่ดี เพื่อก้าวไปต่ออย่างเป็นบวก
- ยอมรับอดีตเป็นการเรียนรู้ ชื่นชมกับสิ่งที่ดีในปัจจุบัน และมองอนาคตเป็นโอกาสที่มีความเป็นไปได้อันหลากหลาย
- ขอบคุณ ชื่นชมยินดีกับสิ่งรอบตัว ไม่ว่าเป็นเรื่องเล็กน้อยแค่ไหน
การสร้างสิ่งแวดล้อมที่ดีให้กับตัวเอง
สะอาด สบายใจ ธรรมชาติ เป็นมิตร
เติมสีสันให้กับชีวิต
สถานที่และสิ่งแวดล้อมที่ดี :
ดูแลพื้นที่รอบตัวบริเวณที่เราอยู่ให้มีความสะอาด สร้างความสบายใจ มีอากาศถ่ายเท ได้เชื่อมโยงกับธรรมชาติ และอาจมีสิ่งที่ช่วยเติมความรู้สึกดีๆ ให้กับเรา เช่น รูปภาพที่ชอบ เปิดเพลงที่ทำให้รู้สึกดี ต้นไม้ ข้าวของที่มีความหมายกับเรา
พื้นที่และสิ่งรอบตัวที่เอื้อต่อการดูแลและพัฒนาตัวเอง :
- จัดการพื้นที่ให้ส่งเสริมการดูแลตัวเองของเราให้ดีได้ เช่น
- มีพื้นที่ในการออกกำลังกาย/ทำกิจกรรมทางกาย ได้เปลี่ยนอิริยาบถ
- มีพื้นที่ทำกิจกรรมหรืองานอดิเรกที่ชอบ
- ทำพื้นที่พักผ่อนของเราให้เอื้อต่อการพักอย่างมีคุณภาพ เช่น
- ที่นอนที่สะอาดถูกหลักสุขภาพ ไม่มีแสงหรือเสียงรบกวนตอนกลางคืน
- ไม่เอางานไปทำบนที่นอน
คนรอบตัวที่เป็นมิตร :
หาคนที่เราสามารถพูดคุยปรึกษาได้อย่างเป็นมิตร โดยอาจเป็นคนในครอบครัว หรือเพื่อนที่เราไว้ใจ คนที่สามารถฟังเราได้อย่างดี
การออกไปสัมผัสกับพื้นที่/ประสบการณ์ใหม่ๆ :
การออกจากสิ่งแวดล้อมเดิมๆ ก็เป็นสิ่งที่จะช่วยเติมพลังดีๆ ให้กับเราได้ ลองออกจากวิถีชีวิตแบบเดิมๆ ของตัวเองบ้าง มองหาพลังบวกใหม่ๆ มาเติมสีสันให้กับชีวิต
แนะนำเครื่องมือตรวจเช็คสุขภาพใจ
Mental health check in
Dmind
แอพปัญญาประดิษฐ์ช่วยประเมินภาวะซึมเศร้า อยู่ในแอพหมอพร้อม
ขอบคุณจากหัวใจ
- คุณฝน กนกพร ตรีครุธพันธ์, ผู้เขียน
- เสวนาออนไลน์ เรื่องสุขภาพจิตยุคใหม่กับคนวัยทำงาน วันที่ 13 มิ.ย. 66
โดย Thai Health Acacdemy สำนักสนับสนุนการควบคุมปัจจัยเสี่ยงทางสุขภาพ
ฟังบันทึกการเสวนาย้อนหลังได้ที่ เพจ ThaiHealth Academy - What Is Psychological Capital?, https://www.mindtools.com/
- In Difficult Times, Look for a HERO, https://www.leadersedge.com/